Columns/Artikelen

In Polen is het goed mis met de rechtsstaat. Toen Polen lid werd van de EU in 2004 beloofde het land plechtig de ‘Europese waarden’ te eerbiedigen, waarvan de democratische rechtsstaat de belangrijkste is. Maar de huidige Poolse regering heeft een hekel aan tegenspraak. Kritische media (kranten, radio en tv) wordt het leven zuur gemaakt en rechters moeten naar de pijpen van de regering dansen. Sommige rechterlijke uitspraken vielen slecht bij de Poolse regering en daarom ging die rechters vervangen door meer gehoorzame types. Zo werd de onafhankelijkheid van rechters, een fundament van de rechtsstaat, een wassen neus. Om het nog bonter te maken besloot de hoogste rechtbank, geheel bestaande uit door de regering benoemde rechters, dat Polen zich in bepaalde gevallen niets meer hoefde aan te trekken van de uitspraken van het Europees Gerechtshof in Luxemburg. Dat maakte de EU pas goed kwaad, je hebt immers niets aan een Europees Gerechtshof als elk land er een lange neus naar kan trekken. Stel dat een voetbalteam tegen de scheidsrechter zegt: ‘je kunt de pot op, bij ons mogen handsballen best’.

Andere EU-landen en het Europees Parlement pikken dat niet en zijn niet zuinig met kritiek, met Mark Rutte in de voorste linies. De Poolse premier liet dat niet op zich zitten en reageerde honend: “Kijk naar jezelf, jullie toeslagenschandaal is pas een inbreuk op de rechtsstaat.” Toen moest Mark Rutte wel wat blozen, want geheel ontkennen kon hij dat niet.

Omdat ook hier de onafhankelijke rechtspraak ver te zoeken viel. In honderden gevallen volgden rechters klakkeloos het standpunt van de overheid zonder zelfs te onderzoeken of er bewijs voor fraude was. Ze beriepen zich daarbij op de strengheid van de wet, maar lapten een belangrijk rechtsbeginsel aan hun laars: iemand is onschuldig tot het tegendeel overtuigend bewezen is. Niemand werd vrijgesproken, terwijl nu vaststaat dat de meesten onschuldig waren. Wie door waanzinnige boetes en terugvorderingen de huur niet meer kon betalen, werd het huis uitgezet, soms op straat. Kinderen mogen niet op straat bivakkeren en daarom werden ze van de ouders afgepakt.

Helaas staat het toeslagenschandaal niet alleen. In Nederland kunnen diverse instanties maatregelen opleggen die funest uitpakken. Burgemeesters zetten hele gezinnen uit hun huis als één gezinslid betrapt wordt op het bezit van de nodige drugs. Dit is bedoeld om handel en overlast tegen te gaan, maar vaak is daarvan geen sprake. Hier schendt een burgemeester belangrijke beginselen van de rechtsstaat, omdat onschuldige gezinsleden keihard worden gestraft. De vrouw van een moordenaar in de gevangenis daarentegen kan haar leven ongestoord voortzetten, conform de regels van de rechtsstaat. Ook het gelijkheidsbeginsel wordt hier met voeten getreden, omdat iemand met een eigen huis na een tijdje weer terug naar zijn huis mag, terwijl bij huurders het huurcontract definitief vervalt.

Sociale diensten kunnen ook torenhoge boetes opleggen en zelfs een eenvoudige verkeersboete kan vrij snel oplopen tot duizenden euro’s als men de zaak niet snapt of een tijdje van huis is. Die overheidsinstanties laten soms op een haast sadistische manier schulden oplopen, zonder nader onderzoek te verrichten of tijdig beslag te leggen op loon of uitkering.

In een rechtsstaat is niemand gelukkig rechteloos. De slachtoffers kunnen altijd naar de onafhankelijke rechter stappen om hun gelijk te halen. Maar in dit soort ‘kleine’ administratieve zaken is het met de rechterlijke onafhankelijkheid dus niet al te best gesteld.

De gang van zaken in Polen verdient geen enkele sympathie, maar wie anderen de les wil lezen, moet zelf vrij van zonden zijn. Dat is Nederland beslist niet.