Columns/Artikelen

In februari 2022 bezochten Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie en Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad (van regeringsleiders) samen Turkije. Hun overleg interesseerde na afloop niemand meer. Alle aandacht ging uit naar de stoelendans van de twee Europese leiders. Charles plofte pontificaal neer op de erezetel naast president Erdogan, terwijl Ursula met een zichtbare donderwolk op haar gelaat moest uitwijken naar een sofa even opzij.

Deze uitkomst spoorde geheel met de etiquette en het gebruik. De voorzitter van de Europese Raad staat immers een treetje hoger dan die van de Europese Commissie. Hij vertegenwoordigt alle Europese regeringsleiders en geldt min of meer als ‘president’ van de EU.

De voorgangers van Ursula, José Barroso en Jean-Claude Juncker, hadden daar nooit een punt van gemaakt. Ursula deed dat wel en de media vielen haar bij door alle nadruk te leggen op haar vrouw zijn. Het getuigde van onbeschofte bruutheid dat twee macho kerels een frêle vrouw op een sofa dumpten, grenzend aan een MeToo-geval. Minzaam glimlachend accepteerde Ursula de kruiperige excuses van Charles. Het leek allemaal buitengewoon kinderachtig.

Schijn bedriegt. De stoelendans bleek het startschot voor een welberaamde machtsovername. Wie heeft daarna nog iets van Charles Michel vernomen? Hij mag de Europese toppen voorzitten, maar zelfs dan merkt niemand hem meer op, heel anders dan bij zijn voorganger Donald Tusk. Ursula daarentegen slaagt erin elke week de schijnwerpers op zich te laten richten door een markante stellingname.

Twee gebeurtenissen droegen bij aan de versterking van haar aanvankelijk zwakke positie (nooit regeringsleider geweest en derde keus Europees Parlement). In de eerste plaats de corona-epidemie, waarbij zij en haar Commissie zich slagvaardig toonden. Kort daarna viel Rusland Oekraïne binnen. Over het antwoord daarop ging de NAVO, onder leiding van de Verenigde Staten, met deelname van vrijwel alle EU-lidstaten. De EU heeft geen militaire taak en daarom geen leger of wapens. Dat weerhield Ursula er niet van namens de Commissie fel van leer te trekken tegen de Russische agressie en Europese wapensteun te organiseren, naast die van de lidstaten. Geld daarvoor had ze niet, maar onlangs presenteerde zij de rekening aan de lidstaten. Nooit eerder trad een Commissie-voorzitter zo autoritair met zo veel autoriteit op, buiten haar eigenlijke domein, de interne markt.

In april 2023 bezocht zij China, samen met president Emmanuel Macron, die haar destijds had gelanceerd. Een week voor hun vertrek naar Beijing las zij president Xi Jinping duchtig de les. Zeer ongebruikelijk en zeer ondiplomatiek, op een terrein waarover ze niet gaat. In China wachtte haar daarom een ijzige ontvangst, maar ze kan goed tegen kou. Haar rede beoogde uitsluitend de Verenigde Staten te paaien vanwege de Oekraïne-oorlog. Alleen Macron nam er openlijk afstand van en die werd vervolgens door de andere regeringsleiders voor rotte vis uitgemaakt. Over het eigenmachtig optreden van Ursula kon toen niemand meer vallen en zo surfde zij naar het onbetwiste leiderschap van de EU.

De laatste maanden wordt steeds vaker gesproken over verdere inperking van het vetorecht van de lidstaten, vanwege uitbreiding van de  EU. Dat zou inperking van de beslissende macht van de Europese Raad betekenen. Ursula en Charles namen daarop al een voorschot. Volgende keer mag zij naast Erdogan zitten, overeenkomstig de nieuwe verhoudingen.